Wilno - wakacje 2007

Katedra pw. Trójcy Świętej, św. Stanisława Biskupa i św. Władysława Męczennika
Jak wykazały badania N. Kitkauskasa, dolną częścią najstarszych fundamentów katedry są fundamenty jakiejś świątyni jeszcze z XIII wieku.
Prawdopodobnie, była to katedra biskupa Litwy, wzniesiona przez wielkiego księcia litewskiego (a od 1223 r. - króla Litwy) Mendoga po jego chrzcie w 1221 roku. Po apostazji Mendoga po 1261 roku i po reakcji pogańskiej, została zburzona.
Z fragmentów jej murów utworzono pogańską świątynię, a w ruinach palono zwłoki zmarłych wielkich książąt litewskich.
Rozpoczynając w 1387 roku dzieło chrztu Litwy, król Polski i wielki książę litewski Władysław Jagiełło; po przybyciu (z licznym orszakiem) z Krakowa do Wilna, zburzył istniejące tu pogańskie sanktuarium i założył (na fundamentach zniszczonej przez pogan katedry Mendoga z lat 1251-1261) kościół chrześcijański pod wezwaniem św. Stanisława.
Kościół-katedra był kamienną budowlą, niewielką, z jedną wieżą nad wejściem, prawie identyczną z byłą katedrą Mendoga.
W roku 1399 pożar zniszczył jagiełłową świątynię. Przy wsparciu wielkiego księcia Witolda oraz jego żony Anny, podjęto odbudowę i rozbudowę katedry (do 1407 r.).
W nowo wzniesionej katedrze spoczęły zwłoki drugiej żony wielkiego księcia Witolda, księżnej smoleńskiej Anny (Swiatosłwówny), zmarłej w 1418 r. Dla pochówku Witold kazał zbudować przy katedrze kaplicę (pod wezwaniem św. Michała Archanioła), gdzie złożył zwłoki zmarłej żony i gdzie kazał pochować po śmierci również siebie (stało się to w 1430 r.)
W roku 1419 pożar zniszczył nową budowlę katedry, ale (przy dalszej pomocy w. ks. Witolda) ją odbudowano (jako dłuższą i szerszą). Podczas tej odbudowy wzniesiono przy niej kilka kaplic.
W 1522 roku przeprowadzono gruntowny remont świątyni lecz wkrótce (w 1530 roku) zniweczył ją pożar. Odbudowę podjęto już w czasach rozkwitu renesansu w zygmuntowskim Wilnie. Od 1534 r. kierowali nią Włosi: Bernardo Zanobii da Gianotis i Giovani Cini, ale prace przerwał nowy pożar w 1542 roku.
Rekonstrukcja katedry św. Stanisława, wspomagana hojnie przez rozmiłowanego w Wilnie Zygmunta Augusta, trwała aż do 1557 roku.
W 1610 r. wielki pożar zniweczył świątynię, ocalała tylko kaplica św. Kazimierza.
W latach 1623-36 Zygmunt III Waza (a po jego śmierci - Władysław IV Waza) podjął dzieło przebudowy nowej kaplicy Królewskiej w wileńskiej katedrze na wspaniałe mauzoleum św. Kazimierza. Zniszczenia, spowodowane wojną 1655 r. i okupacją moskiewską (1655-1661), naprawiano do 1666 r.
Nowy remont świątyni trzeba było przeprowadzić po bytności Szwedów (1701-1702). W 1769 roku runęła południowa wieża fasady katedralnej (zabijając sześciu kapłanów i kleryka oraz niszcząc część sklepień). Potrzebna była gruntowna odbudowa i przebudowa zrujnowanej katedry.
Projekt wykonał i nad jego realizacją, czuwał architekt Wawrzyniec Gucewicz.
Dzieło Gucewicza (zmarłego w 1798 r.) dokończył (w 1801 r.) M. Szulc.
Po wielkiej powodzi 1931 r., podczas remontu fundamentów, odkryto szczątki króla Aleksandra oraz królowych Elżbiety i Barbary w podziemiach katedry.
Remont przedłużył się do 1939 r.
Świątynia była ośrodkiem wydarzeń rangi państwowej – obradował tu synod diecezji wileńskiej, odbyły się: ślub i pogrzeb Aleksandra Jagiellończyka, którego szczątki spoczywają w katedrze, wyniesienie na tron wielkoksiążęcy kilku polsko-litewskich władców (Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta, Stefana Batorego), grzebano tu królów i magnatów.
W czasach nowszych, w 1919 roku, odbyło się tu uroczyste nabożeństwo, inaugurujące otwarcie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; 2 lipca 1927 r. na stopniach wileńskiej katedry uroczyście koronowano Cudowny Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej (z udziałem w uroczystości, m. in.. Marszałka Piłsudskiego, prezydenta Mościckiego i in.)
Podczas ostatniej wojny i okupacji katedra była otwarta dla wiernych; również w okresie 1944-46. Później władze sowieckie ją zamknęły, przekształcając w magazyn. W 1950 r. wysadzono dynamitem posągi świętych oraz krzyż, stojące na szczycie katedry. W 1956 r. budynek otwarto dla zwiedzających, jako muzealną "Galerię obrazów".
Po remoncie (w 1969 r.) organów katedralnych, organizowano tu koncerty muzyki organowej.
Będąc pod rosnącym naciskiem katolickiej społeczności Litwy (Litwinów i Polaków), domagającej się zwrotu katedry wiernym, władze zaczęły przeprowadzać remont. Jednak ze zgodą na rewindykację świątyni wciąż zwlekano - nawet 1984 roku, kiedy zgodzono się na ograniczone obchody 500-lecia śmierci patrona Litwy, św. Kazimierza, czy podczas podobnych obchodów 600-lecia obchodów Chrztu Litwy.
Nacisk rósł. W 1985 roku władze zgodziły się na odprawianie jednego w tygodniu nabożeństwa w katedrze (pozostałej oficjalnie "Galerią obrazów"). Ale pod jej murami wielotysięczne tłumy wiernych modliły się raz po raz w wielkich polityczno-religijnych manifestacjach. Władze powoli ustępowały kwietniu 1988 roku przybył do Wilna z 19-letniego zesłania biskup Vmcas Sladkevićius, mianowany w maju tego roku przez papieża Jana Pawła II kardynałem i wybrany przewodniczącym Konferencji Episkopatu Litwy). Wreszcie 5 II 1989 r. odbyło się poświęcenie rewindykowanej świątyni katedralnej, a 4 III 1989 r. uroczyście przeniesiono do niej relikwie św. Kazimierza (pozostające od czasu zamknięcia katedry w kościele św. Piotra i Pawła w Wilnie). W październiku odbyło się uroczyste otwarcie katedry dla wiernych Litwinów.