Rotunda-Zamość...

c.d.
W okresie akcji wysiedleńczej na Zamojszczyźnie - od listopada 1942 do sierpnia 1943 - "przejściowy obóz" stał się miejscem zagłady, w którym trwały masowe egzekucje przywożonych osób, także dzieci. Od 1943 do momentu wyzwolenia w związku z szeroką akcją pacyfikacyjno - wysiedleńczą trwało specjalne nasilenie egzekucji w Rotundzie, połączone ze starannym zacieraniem śladów przez palenie zwłok na dziedzińcu. Wydobywano też i palono zwłoki wcześniej rozstrzelanych i chowanych w rowach wokół Rotundy. Wskutek zacierania śladów oraz braku pisanych dokumentów niemieckich trudno jest bliżej określić liczbę zamęczonych ofiar. Mimo skrupulatnego zacierania śladów przez hitlerowc6w w 1944, wiele rzeczowych dowodów dokonanych zbrodni zostało znalezionych i zabezpieczonych: są one eksponowane w Muzeum Rotundy, otwartym w kwietniu 1947. Wówczas też społeczeństwo zasadziło drzewa wzdłuż drogi, a na murach wystawiono krzyż. Do Rotundy i jej najbliższego otoczenia przeniesiono z różnych miejsc groby żołnierzy polskich z 1939, partyzantów z Zamojszczyzny, a także żołnierzy radzieckich poległych przy wyzwoleniu Ziemi Zamojskiej. Cmentarze te w 1955 - 56 zostały uporządkowane, a groby otrzymały ujednoliconą oprawę plastyczną . W 1966 - 67, dzięki inicjatywie ZBOWiD, zorganizowano nową ekspozycję w 4 celach prawego skrzydła (XVI-XVII), uporządkowano teren i dojazdy dla autokarów, oznaczono tablicami miejsca egzekucji, palenia zwłok na dziedzińcu i miejsce zasypywania prochów pod fosą. Przy wejściu na dziedziniec Rotundy 2 skrzydła pierwotnej bramy drewnianej z niemiecka napisem : "Gefangenen-Durchganglager Sicherheitspol" ( "Obóz przejściowy dla więźniów policji bezpieczeństwa" ). Za bramą na lewo przed rumowiskiem zbombardowanej celi, niewielki teren wydzielony przez Niemców zasiekami z drutu kolczastego, to "Miejsce uświęcone krwią więźniów Rotundy zamordowanych przez zbrodniarzy hitlerowskich. tu dokonano masowych rozstrzeliwań i egzekucji" ( napis na tablicy ). W czasie masowych rozstrzeliwań ogień z karabinów maszynowych kierowano na więźniów z przeciwległej strony, z góry, z podestu schodów prowadzących na mury Rotundy. Na środku okrągłego dziedzińca tablica upamiętniająca akt ostatniej fazy zbrodni: "W miejscu tym zbrodniarze hitlerowscy masowo spalili na stosie zwłoki pomordowanych ofiar więźniów Rotundy. Cześć ich pamięci". Zwłoki na stosie palono oblewając je uprzednio smołą.

dodane na fotoforum:

• Zamość