Wycieczka po Nysie.

Jednym z obiektów cieszącym się wielką sławą w czasach minionej świetności miasta, obiektem najczęściej uwiecznianym w grafice i fotografii był Dom Wagi Miejskiej. Usytuowany w centralnej części rynku zachwycał bogactwem wystroju i barwą polichromii, budząc podziw gości oraz dumę mieszkańców miasta z jego posiadania. Dziś okaleczony, z piętnem wojennych zniszczeń, z liszajem dawnych polichromii, oszpecony został koncepcją odbudowy. Jest on jednak świadectwem opieki, jaką od wielu lat otaczane są zabytki, nieliczne z zachowanych dóbr kultury. Jest syntezą obrazu miasta na Opolszczyźnie od roku 1945. Dom Wagi Miejskiej, obecnie siedziba biblioteki, jest świadectwem okresu, jaki nastał dla miasta po tej dacie. Czasu niszczenia dóbr materialnych dawnej Nysy, czasu szarości.

Historia najnowsza budynku rozpoczyna się w czasach sprawowania urzędu przez księcia biskupa Jana Siescha, co miało miejsce w latach 1600-1608, jako że to on jest fundatorem tej budowli. W roku 1602 rozpoczęto prace przy wznoszeniu obiektu, a zakończono je w roku 1604, po trwającej dwa lata budowie. Powstał obiekt znacznej rangi. Znajdował się w nim, bowiem Zarząd Administracyjny Księstwa Nyskiego i Zarząd Kluczy Majątków Biskupich. Jednak to nie urzędy w nim ulokowane stanowiły o randze obiektu. Fundator budynku wyznaczył mu, bowiem rolę daleko ważniejszą z uwagi na to, że Nysa należała do najbardziej znanych śląskich sanktuariów doby baroku. Sławą ustępowała może jedynie Bardu. Była głównym miastem księstwa wrocławskich biskupów, ostoją wiary katolickiej w dobie kontrreformacji, była ważnym miastem "trzeciej perły Korony Czeskiej" - Śląska.

Jak doniosłą rolę wyznaczył obiektowi biskup fundator, niech świadczy wystrój zewnętrzny budynku, który w swej zasadniczej części oparty jest o osiem postaci, gdzie pięć z nich umiejscowionych zostało w niszach, stworzonych w ścianie frontowej. Nisze te usytuowane zostały na planie krzyża. Pięć wykonanych nisz zajmowały personifikacje cnót. Dwie alegorie z przedstawienia umieszczone zostały na narożnikach szczytu, na, wysokości belki poprzecznej krzyża. Narożniki wychodząc poza obrys budowli, stają się jej przedłużeniem.

Całość wieńczy postać Michała Archanioła zamykająca oś pionową kompozycji. Alegorie cnót widniejące w programie ideowym Nyskiej budowli to: Fides, Spes, Caritas, Justitia, Sapientia, Temperantia, i Robur. To pojęcia, które od wieków wpisane są w historię tego miasta. Jako liliowe godła zajmują zaszczytne miejsce w heraldycznych polach. Tu na frontonie świeckiej budowli towarzyszą w codziennym trudzie społeczności miasta. Alegoria Wiary- Fides przedstawiana jest jako postać kobiety trzymającej swe atrybuty krzyż i biblię. Nadzieja-Spes to postać kobiety z kotwicą, jej atrybutem i Caritas-Miłość, symbolizowana przez kobiecą postać, która trzyma w swych ramionach dziecko. Alegorie te to trzy cnoty teologiczne, to trzy lilie heraldycznego pola, to jedna z tarcz w pieczęci miasta. Cnotom teologicznym towarzyszą alegorie cnót moralnych przedstawiane też jako postacie kobiece: Sapientia - Mądrość to postać z lustrem. Waga i miecz to atrybuty Sprawiedliwości czyli Justitii. Postać z dwoma naczyniami z winem i wodą to Temperantia - Umiar. Zaś postać z fragmentem kolumny to Robur– siła.Foto:

P. Kostrzewa

Obraz programu ideowego zamyka Michał Archanioł w zbroi rycerskiej, z tarczą i włócznią, usytuowany na szczycie ściany frontowej. Jest on symbolem zwycięstwa, symbolem triumfu dobra nad złem. Częścią zasadniczą tego programu jest medalion, przedstawiający cudowną Madonnę z Dzieciątkiem jako Królową Nieba - kontrreformacyjną patronkę biskupiego miasta. Postać ta usytuowana jest poniżej niszy centralnej w pionowej osi podziału ściany frontowej budynku.

Wprowadzenie do przedstawienia wizerunku Cudownej Madonny z Dzieciątkiem jest wyrazem mającym dać świadectwo jej obecności i opieki nad pielgrzymami licznie nawiedzającymi nyskie sanktuarium, wzmocnić i ugruntować więź z kościołem katolickim. Dopomóc w wytrwaniu w wierze ojców i dziadów.

Jest jednocześnie dowodem na potwierdzenie tezy o braku heraldycznego znaczenia dla heraldyki miasta postaci św. Jana Chrzciciela. Jest dowodem, iż w dobie kontrreformacji patronem miasta stołecznego Nissy była Cudowna Madonna, nazywana również Cudowną Madonną w różach, Maria in Rosis. Dotychczasowy patron miasta św. Jan Chrzciciel umieszczony został wraz z sześcioliliową tarczą heraldyczną u podstawy programu ideowego, nad skrajnymi filarami podcieni. Co daje jednoznaczny wyraz hierarchiczności symboliki zawartej w nyskiej budowli.

Szerzej na temat wystroju Domu Wagi pisze Marek Sikorski w swej pracy poświęconej mało znanym zabytkom Nysy zatytułowanej ,,NYSA. Skarby sztuki i osobliwości”, wydanej w 1999roku.

Milkną jednak muzy, gdy przemawiają armaty. Wszystkie wojny w jednakowo niszczycielski sposób dotykają miast. Nysy dotykają w sposób szczególny, jako że jest to miasto - twierdza, największa w tej części Europy. W Nysie działania oblężnicze wywierały swe niszczycielskie piętno, siejąc zniszczenie w budowlach miasta, nie czyniąc między nimi wyboru.

Foto: P. Kostrzewa

Sporządzone zapisy świadczą o poważnym zniszczeniu wystroju Domu Wagi. Zniszczenia te powstały w wyniku toczonych działań wojennych, i upływającego czasu. Trudno jednak, w świetle dostępnego materiału, stwierdzić jednoznacznie czy były prowadzone na rzecz tego budynku prace remontowo - konserwatorskie. Wmontowana w ozdobne polichromie armatnia kula pochodząca, jak mówi legenda, ze szwedzkich armat, może świadczyć o tym, że już wcześniej je tu prowadzono. Zachowane zdjęcia z roku 1875 wskazują na zły stan obiektu. Dlatego zapewne w latach 1888-1890 podjęto prace konserwatorsko - restauracyjne. Ich wykonawcą był Heinrich Irmann, który przyjął zlecenie ówczesnych władz miasta.

Praca restauratorów daleka jest jednak od pierwotnego programu ideowego, nakreślonego przez fundatora. Skłania się ku pochwale Cesarstwa Niemiec poprzez wprowadzenie ostaci i heraldyki z jego historii. Działania takie w zasadniczy sposób zmieniły wymowę dotychczasowego programu, stając się przesłaniem ideologicznym, ugruntowującym wizję i budowę wielkości Cesarskich Niemiec, stając się elementem propagandowym niewiele mającym wspólnego z przesłaniem filozoficznym i etycznym księcia biskupa Jana Siescha. Krytycznie też zostały ocenione przez współczesnych mu, między innymi przez Hansa Lutscha w jego artykułach poświęconych temu zagadnieniu.

Jak widać na załączonych zdjęciach prace adaptacyjne prowadzone były po roku 1890. O ich prowadzeniu również w późniejszym okresie świadczy okno, które pojawia się na wschodniej ścianie budynku na wysokości drugiej kondygnacji. Kondygnacja pierwsza okna takiego nie posiada, (na zdjęciu z roku 1900 i grafice z roku 1901, widoczny brak okna).

Zmiany w budynku nie są czymś niezwykłym w tak długich i burzliwych jego losach. Zwłaszcza, że obiekt ma nowych właścicieli, gdyż Księstwo Nyskie w tym czasie już nie istnieje. Prawdopodobnym jest, że nowi właściciele majątku biskupów wrocławskich - Domu Wagi zmieniali jego przeznaczenie i wystrój. Wprowadzane zmiany musiały wpłynąć na stan jego oryginalnego zdobienia.

By dać pełną odpowiedź na pytania o pierwotny wystrój budynku i skalę zmian dokonanych w czasie prac restauracyjnych, prowadzonych przez Heinricha Irmanna u schyłku dziewiętnastego wieku, i co było uzupełnieniem programu ideowego z początku siedemnastego wieku, koniecznym jest przeprowadzenie wnikliwych badań, mogących być jednocześnie przyczynkiem do rewaloryzacji obiektu. Zachowane zdjęcia stanowią jedynie podpowiedź oraz opowiadają o jego losach.