Wilno

Zamek Dolny

"W stolicy Litwy wielcy książęta mieli swoje rezydencje na Zamku Górnym i Dolnym. Do przełomu XV i XVI w. główna rezydencja mieściła się na Zamku Górnym, gdzie do dziś zachowały się ruiny gotyckiego pałacu. W XV w. książęta często rezydowali również w Trokach. Przebudowane przez Witolda zamki wileńskie, w których planowano jego koronację, miały podkreślić potęgę państwa litewskiego i wyjątkowy status władcy.

Przypuszczalnie Aleksander Jagiellończyk przeniósł swą siedzibę z Zamku Górnego na Zamek Dolny i zapoczątkował budowę nowożytnego pałacu późnogotyckiego.

Przebudowa rezydencji w stylu renesansowym za Zygmunta Starego została ukończona przed pożarem w 1530 r. Niewątpliwie duży wpływ na dalszy rozwój pałacu miała Bona Sforza. Dążyła ona do przekształcenia wileńskiego pałacu w reprezentacyjną rezydencję Jagiellonów. W tym czasie mogli tu pracować Bartolommeo Berrecci, Benedykt Sandomierzanin oraz niewątpliwie Bernardino Zanobi de Gianotis.

Zygmunt August, ostatni z Jagiellonów, w 1544 r. podjął kolejne inicjatywy budowlane na terenie pałacu. Do dawnej rezydencji dobudowano skrzydło, zwane Pałacem Nowym. Pracami kierował Giovanni Cini, działali tu również Giovanni Maria Mosca Padovano i Filippo Bartolommeo da Fiesole, a także inni mistrzowie pochodzący z wielu krajów Europy Środkowej.

Władcy z dynastii Wazów – Zygmunt i Władysław – również wiele uwagi poświęcali rezydencji wileńskiej. Po pożarze w 1610 r. pałac poddano przebudowie w stylu manierystycznym (prace nadzorowali Peter Nonhart i Wilhelm Pohl). W latach dwudziestych XVII w. rozpoczął się kolejny etap przebudowy pałacu, któremu nadano cechy wczesnobarokowe. W tym samym czasie powstała kaplica św. Kazimierza. Pracami kierował Costante Tencalla, wcześniej współpracujący w Rzymie ze słynnym
architektem Carlo Maderno.

Wiek XVI i pierwsza połowa XVII stulecia – to okres rozkwitu wileńskiej rezydencji wielkich książąt litewskich i królów polskich. Tu przyjmowano poselstwa zagraniczne, kształtowano politykę dynastyczną ostatnich Jagiellonów i Wazów, składane były hołdy lenne, redagowano Statut Litewski, tu była przechowywana Metryka Litewska, odbywały się sądy. Zygmunt August zgromadził tu ogromną bibliotekę, okazałe zbiory obrazów, arrasów, broni, trofeów myśliwskich. Bogatym skarbcem
zachwycał się legat papieski Bernardino Buongiovani. Ozdobny pałac, obok którego założono ogród, stał się ośrodkiem kultury i sztuki renesansowej i wczesnobarokowej.

Sam pałac i jego otoczenie były świadkami jednej z najbardziej romantycznych historii miłosnych – Zygmunta Augusta do Barbary Radziwiłłówny.

Kres okresowi rozkwitu pałacu wileńskiego przyniósł rok 1655. Stolica Litwy została zajęta przez wojska moskiewskie, które rozlokowały się w zamkach, zdewastowały i wyrabowały pałac. Ucierpiał on ponownie w 1661 roku, podczas próby wyparcia wroga z Wilna. Opłakany stan skarbu państwa nie pozwolił na rozpoczęcie odbudowy pałacu. Po rozbiorach Rzeczypospolitej Obojga Narodów administracja rosyjska, w ramach świadomie realizowanej polityki zacierania śladów dawnej państwowości, zainicjowała w latach 1799–1801 wyburzenie istniejących jeszcze murów pałacu. W 1831 r., podczas powstania listopadowego, relikty byłego pałacu ponownie ucierpiały w trakcie kopania rowów fortyfikacyjnych.

Prace archeologiczne na terenie pałacu podjęto na szerszą skalę w 1987 r. W trakcie badań odkryto ponad 300.000 różnych znalezisk. W l. 2000–2001 powzięto uchwały o odbudowie Pałacu Wielkich Książąt Litewskich na Zamku Dolnym w Wilnie. Odbudowę Pałacu postrzegano jako przywrócenie dla świadomości narodowej ważnego symbolu suwerenności państwa litewskiego. W 2009 r. powołano Muzeum Narodowe – Pałac Wielkich Książąt Litewskich. Jest to muzeum o charakterze rezydencji historycznej. W salach Muzeum prezentowane będą ekspozycje stałe, zaaranżowane w częściowo odtworzonych historycznych wnętrzach. Do zadań Muzeum należy również prowadzenie działalności edukacyjnej, kulturalnej (wystawy, koncerty, konferencje) oraz zapewnienie warunków do przeprowadzania imprez państwowych o charakterze reprezentacyjnym."