Wilno

"Kościół św. Franciszka i św. Bernarda w Wilnie – kościół położony przy ulicy Maironio (przed 1945 – św. Anny) 10, za kościołem św. Anny, nieopodal rzeki Wilenki. Wybudowany w stylu gotyckim w latach 1469-1500 dla zakonu bernardynów; później wielokrotnie przebudowywany.

Budowę kościoła i klasztoru rozpoczęli w 1469 sprowadzeni wcześniej z Krakowa Franciszkanie obserwanci, zwani potocznie Bernardynami. Przybyli oni na Litwę podczas pobytu w Rzeczpospolitej św. Jana Kapistrana (1453-1454). Kościół i klasztor ufundował król Kazimierz Jagiellończyk. Jednak nowo wybudowane budynki trzeba było rozebrać w 1500, gdyż groziły zawaleniem. W 1506 wznowiono prace budowlane, którymi kierował sprowadzony z Gdańska Michal Eukinger. Budowę świątyni wsparli Radziwiłłowie – wojewoda wileński Mikołaj a później kardynał Jerzy.

Około 1520 budowla była ona gotowa i miała formę kościoła halowego, trójnawowego, pięcioprzęsłowego z wydłużonym prezbiterium. Kościół miał początkowo charakter budowli obronnej. Dowodzą tego zbudowane w czterech narożach wieżyczki.

W latach 1560 i 1564 kościół ogarnęły pożary, okazały się więc konieczne dalsze przebudowy: to w ich wyniku nawy boczne otrzymały w 1579 sklepienia sieciowe i kryształowe a zakrystia – sieciowe. Ówczesna świątynia przetrwała, z niewielkimi zmianami, do naszych czasów.

W 1598 bernardyni otrzymali od papieża Klemensa VIII za pośrednictwem wojewody mińskiego, Jana Paca słynący łaskami obraz Matki Boskiej Budzkiej. W latach następnych przy kościele powstały trzy kaplice:

* Kaplica św. Michała (1600), ufundowana przez Mikołaja Hlebowicza,
* Kaplica Trzech Króli (1632, później zmieniono wezwanie na św. Floriana),
* Kaplica Pana Jezusa w Piwnicy.

Na dekoracje świątyni znaczne środki wyłożył ród Chodkiewiczów.

W latach 1655-1660 kościół poniósł dotkliwe straty podczas okupacji moskiewskiej Wilna. Odbudowę wsparł hojnie ówczesny wojewoda wileński i hetman wielki litewski Michał Kazimierz Pac. Przesklepiono wtedy kolebką prezbiterium. W 1690 zbudowano w kościele ambonę a w w XVIII w. 14 rokokowych ołtarzy z drewna klonowego, bogato ozdobione rzeźbami. Efektownie prezentował się zwłaszcza ołtarz wielki z 1710, za którym mieścił się chór zakonny z bogato rzeźbionymi stallami. W podobnym stylu zbudowano konfesjonały, balustrady i obramowania portali.

W czasach I rozbioru polski (1772) w klasztorze żyło 51 zakonników.

W 1794 kościół i klasztor ucierpiały podczas oblężenia i ostrzału Wilna przez Rosjan. Odbudowa świątyni doprowadziła do zmian w wyglądzie jej fasady. Otynkowano ja (wraz z całym kościołem) na czerwono.

W XIX wieku rosyjski architekt N. Czagin dobudował neogotycką dzwonnicę, nawiązującą do dekoracji pobliskiego kościoła św. Anny.

W 1864 w ramach polityki niszczenia struktur kościoła katolickiego po stłumionym powstaniu styczniowym władze rosyjskie za rządów Murawiewa skasowały zakon bernardynów. Zakonnicy zostali przeniesieni do Mohylewa i Kretyngi. Sama świątynia natomiast stała się kościołem parafialnym dla nowo utworzonej parafii, a budynki klasztorne zamieniono na koszary dla armii rosyjskiej. W okresie późniejszym znalazł w nich siedzibę Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego.

Taki stan rzeczy miał zasadniczo miejsce także w okresie II Rzeczpospolitej – część klasztoru zajmowało Wojsko Polskie, część – wspomniany wydział a część – kilku zakonników, którzy powrócili do Wilna po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W październiku 1939, gdy Rosjanie przekazali Wilno Litwie, w kościele bernardyńskim powstał ruch oporu przeciwko nowej władzy; kierował nim miejscowy wikariusz, ksiądz Hlebowicz. Stworzona przez niego grupa działała i wówczas, gdy Wilno zdobyli Niemcy a on sam został przeniesiony w głąb Litwy.

Pod koniec lat 40. władze sowieckie zamknęły kościół. Jego cenne wyposażenie zostało zrabowane, a sam kościół ulegał postępującej dewastacji.

Po upadku komunizmu i odzyskaniu w 1990 przez Litwę niepodległości podjęto decyzję o przekazaniu kościoła wiernym w 1994 a następnie rozpoczęciu remontu kościoła i klasztoru, co jednak okazało się zadaniem niełatwym z uwagi na ogromny zakres zniszczeń samego budynku (mury i posadzki)i straty w wyposażeniu; w kościele stał tylko szkielet ołtarza głównego i organów, ambona oraz zdewastowane stalle zakonne."