Nasze nowe muzeum ,ale czy ta bryła pasuje do kamieniczek stare...

miasta?

Przemyśl tysiącletni



Żyzna dolina Sanu zachęcała od tysiącleci do osiedlania się w miejscu gdzie Kotlina Sandomierska styka się z Karpatami. Zaliczane do Słowian Zachodnich plemię Lędzian wzniosło przy skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych gród obronny.

Jan Długosz przytacza w swoich kronikach legendę o założeniu Przemyśla w VII wieku przez przywódcę tego plemienia Przemysława, od którego imienia gród miał wziąć swoją nazwę. Po zajęciu Małopolski przez Państwo Wielkomorawskie zapewne i Przemyśl znalazł się w jego obrębie. W bogatym w wydarzenia X wieku przebywała tu również załoga węgierska. Oficjalnie Przemyśl wkroczył na arenę dziejów w 981 roku dzięki wzmiance w kronice Nestora.



„Roku 6489 (981) poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody”. Zajęty wówczas przez Rusinów Przemyśl odzyskał dla Polski w 1018 roku Bolesław Chrobry. Z czasów pierwszych Piastów zachowały się unikalne relikty budowli kamiennych wyeksponowane na zamkowym dziedzińcu. Położony w strategicznej „Bramie Przemyskiej” gród był bardzo cenną zdobyczą dla władców i książąt tej części Europy. Wielokrotnie najeżdżany Przemyśl przechodził z rąk do rąk zdobywany m.in. przez Rusinów i Węgrów, stając się nawet na kilkadziesiąt lat stolicą odrębnego księstwa ruskiego. Jan Długosz zapisał w swoich kronikach:

„Było to miasto podówczas potężne, wielką liczbą obywateli miejscowych i przybyłych osiadłe i w wszelką broń zaopatrzone, obronne rowy głębokimi i okopami znacznej wysokości, tudzież rzeką Sanem, płynącą od północnej strony miasta”.



Ostatecznie Przemyśl przyłączył po 1340 roku ponownie do Polski król Kazimierz Wielki, który nakazał zbudować na górującym nad miastem wzgórzu gotycki zamek. Od tego wydarzenia Przemyśl trwał wiernie przy Rzeczpospolitej aż do rozbiorów z krótką przerwą na kilkunastoletnie panowanie króla Węgier i Polski Ludwika Andegaweńskiego. W dokumencie z 1389 roku król Władysław Jagiełło postanowił:



„Pragnąc z troskliwości naszej miasto nasze Przemyśl do lepszego stanu i bytu doprowadzić, by pod naszym panowaniem szczęśliwie zwiększało swój rozwój, przenosimy z prawa, na którym w początkowym założeniu ugruntowane wyrosło, na prawo niemieckie zwane magdeburskim”.



W XIV wieku na miejskiej pieczęci widniał już herb miasta: kroczący niedźwiedź z umieszczonym nad nim krzyżem. W średniowieczu niedźwiedź, władca europejskich puszcz i borów, symbolizował potęgę, waleczność i nieustępliwość wobec nieprzyjaciół.

Przemyśl w złotym wieku



Założyciel dynastii Jagiellonów ufundował u stóp Wzgórza Zamkowego gotycką katedrę. Miasto było siedzibą dwóch biskupstw. Kolejni polscy królowie dbali o rozwój Przemyśla. Powstawały w nim nowe budowle świeckie i sakralne, osiedlali się przybysze z kraju i zagranicy, zakładano liczne zgromadzenia zakonne i cechy rzemieślnicze.

Przemyślanie potrafili wykorzystać położenie miasta bogacąc się na handlu. Kupcy wznosili okazałe kamienice ze składami towarów, które zobaczymy w trzech pierzejach unikalnego, pochyłego Rynku. Szesnaste stulecie było złotym wiekiem w dziejach Rzeczpospolitej i Przemyśla.



W mieście rozpoczęto wówczas budowę potężnych murów obronnych z basztami i trzema bramami. Dowodem zamożności Przemyśla i jego mieszkańców: Polaków, Rusinów, Niemców i Żydów, był wzniesiony przez nich imponujący ratusz, a także wodociąg. O dawnej potędze Przemyśla świadczą m.in. zachowane kościoły: Karmelitów, Jezuitów, Reformatów i Franciszkanów. Stolica rozległej Ziemi Przemyskiej zaliczała się do największych i najbogatszych polskich miast. Na terenie ziemi zasobnej w lasy i zwierzynę, pola uprawne, ale i także lokalne bogactwo, sól, miały swoje siedziby najznamienitsze i najsłynniejsze rody: Herburtowie, Kmitowie, Krasiccy, Wapowscy, Korniaktowie, Fredrowie, Drohojowscy, Orzechowscy i Tarnowscy.



Przemyśl zagrożony



Mieszkańcom Ziemi Przemyskiej i jej stolicy nieobce były również problemy, z jakimi w XVII wieku borykała się cała Rzeczpospolita. To właśnie tędy przetaczały się łupieżcze najazdy Wołochów, Tatarów, Kozaków oraz grabieżcze kampanie obcych wojsk. Przemyskim mieszczanom doskwierały także pożary, powodzie i epidemie. Podobnie, jak cała Rzeczpospolita, Przemyśl chylił się w XVIII wieku ku upadkowi, choć i w tym nienajlepszym w dziejach miasta stuleciu przemyślanie zdołali jeszcze wznieść lub przebudować kilka zabytkowych dzisiaj budowli.



Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku pozbawił przemyślan polskiej państwowości aż na 146 lat. Ziemia Przemyska przypadła Austriakom, którzy na zagarniętych Polsce terenach utworzyli nową prowincję Galicję. Zaborcy szybko zaprowadzili w mieście swoje porządki. Nakazali rozebranie niemal całych murów miejskich, ratusza oraz niektórych kościołów. Miasto zostało nawet sprzedane w ręce prywatne, lecz po interwencjach mieszkańców cesarz Józef II przywrócił Przemyślowi w 1789 roku status wolnego miasta.



Przemyśl wielką twierdzą



Austriacy docenili strategiczne położenie Przemyśla podejmując decyzję o wybudowaniu tu potężnej twierdzy. Pierwsze prace fortyfikacyjne wykonano w 1854 roku. Budowę i modernizację fortów oraz polowych fortyfikacji kontynuowano od 1878 roku praktycznie aż do wybuchu I wojny światowej.



Na wzgórzach wokół Przemyśla Austriacy zbudowali jedną z najważniejszych twierdzstarego kontynentu, która miała za zadanie zatrzymać nadciągającą ze wschodu armię rosyjską. Miasto otoczone dwoma pierścieniami fortyfikacji przeżywało swoją drugą świetność.



Przemyśl otrzymał połączenie kolejowe z Krakowem, Lwowem i Budapesztem. Powstawały nowe reprezentacyjne budynki, koszary i szpitale, hotele, okazałe kamienice i wille, zakłady przemysłowe i polowe lotniska. Liczba mieszkańców Przemyśla gwałtownie rosła.

Wkrótce po wybuchu I wojny światowej, 26 września 1914 roku przemyska twierdza broniona przez ponad 120 tysięcy żołnierzy armii austro-węgierskiej została całkowicie otoczona przez dwukrotnie liczniejsze siły rosyjskie. Pomimo ostrzału artyleryjskiego i zaciekłych szturmów piechoty Rosjanie nie zdobyli żadnego fortu tracąc dziesiątki tysięcy zabitych, rannych i wziętych do niewoli. Drugie oblężenie Twierdzy Przemyśl trwało od 8 listopada 1914 roku do 22 marca 1915 roku. Tym razem Rosjanie otoczyli twierdzę czekając na wyczerpanie jej zapasów. Braki w zaopatrzeniu i upadające morale obrońców spowodowały, że dowództwo twierdzy zdecydowało się na jej poddanie. Przed wkroczeniem Rosjan forty, mosty i działa zostały wysadzone. Utraciwszy „Bramę Węgier”, jak nazywano Przemyśl nad Dunajem, Austriacy postanowili ją odbić. W wyniku trzeciego oblężenia połączone siły austro-węgierskie i niemieckie zdobyły na początku czerwca 1915 roku ruiny fortów.



Przemyśl odegrał poważną rolę w zmaganiach pomiędzy ówczesnymi europejskimi mocarstwami. Walki o Twierdzę Przemyśl są zaliczane przez historyków do największych bitew XX wieku w Europie. Ruiny potężnych fortów, a także cmentarze wojenne przyciągają do Przemyśla wielu turystów i miłośników fortyfikacji z kraju i zagranicy. Dzięki powieści Jarosława Haszka „Przygody dobrego wojaka Szwejka” Przemyśl trafił na karty literatury światowej. W lipcu 1915 roku przeżywał tu swoje przygody sam Józef Szwejk.