(3)
Przemyśl na kartach historii współczesnej
Gdy monarchia Habsburgów chwiała się w posadach, przemyślanie wzorem mieszkańców Lwowa stanęli do walki o polskość swojego miasta. 11 listopada 1918 roku, po krótkich walkach polsko-ukraińskich na ulicach miasta, Przemyśl był znowu wolny. Najmłodsi z poległych w listopadzie i grudniu 1918 roku zostali nazwani Orlętami Przemyskimi. W latach międzywojennych Przemyśl był trzecim co do wielkości miastem w tej części kraju po Krakowie i Lwowie. Stacjonował tu duży garnizon Wojska Polskiego, którego żołnierze wzięli czynny udział w obrony Ojczyzny we wrześniu 1939 roku.
II wojna światowa była tragicznym rozdziałem w historii Przemyśla. Pod koniec września 1939 roku San stał się granicą dwóch najeźdźców. Przemyśl podzielił los kraju zajętego przez okupantów. Niemcy pozostali na Zasaniu, sowietom przypadło w łupie Stare Miasto i Śródmieście, skąd następnie wywieźli do łagrów wiele polskich rodzin. Okupanci wybudowali w mieście liczne schrony Linii Mołotowa. W czerwcu 1941 roku podczas ataku Niemiec na ZSRR dawni sojusznicy toczyli na ulicach regularne walki. W wyniku ostrzału artylerii legły w gruzach całe kwartały kamienic, w tym także zabytkowe budowle, zginęło wielu mieszkańców. Po zajęciu całego miasta hitlerowcy zamordowali w masowych egzekucjach i obozach zagłady niemal całą społeczność żydowską Przemyśla.
Koniec niemieckiej okupacji w lipcu 1944 roku nie przyniósł miastu i jego okolicom upragnionego spokoju. Ziemia Przemyska została sztucznie przecięta nową „granicą przyjaźni” ze Związkiem Radzieckim. W bezpośrednim sąsiedztwie Przemyśla trwały walki z ukraińskimi nacjonalistami. Ludność ukraińska została w większości wysiedlona do ZSRR lub na Ziemie Odzyskane. W Przemyślu i jego okolicach osiedlali się Polacy wypędzeni ze swoich domów na dawnych Kresach, które przypadły sowieckiej Ukrainie.
Komunistyczne władze sprowadziły Przemyśl do roli niewiele znaczącego miasta powiatowego, którego rozwój hamowało przygraniczne położenie. Sytuacja Przemyśla nieco się polepszyła po podniesieniu go w 1975 roku do rangi miasta wojewódzkiego. Po ostatniej reformie administracyjnej i zlikwidowaniu województwa przemyskiego Przemyśl stał się miastem na prawach powiatu.
Przemyśl terazTysiącletni Przemyśl, liczący obecnie blisko 67 tysięcy mieszkańców, jest znaczącym ośrodkiem kulturalnym, naukowym i turystycznym o znaczeniu ponadlokalnym. Miasto jest siedzibą dwóch archidiecezji: rzymskokatolickiej i greckokatolickiej, kilku muzeów o przebogatych i unikalnych zbiorach, wyższych uczelni prywatnych i państwowych, działają w nim liczne towarzystwa, organizacje i kluby naukowe, kulturalne, społeczne, sportowe, turystyczne i gospodarcze. Od kilku lat trwa rewitalizacja przemyskiej starówki. Ulicom i placom przywracana jest historyczna nawierzchnia, a fasadom i wnętrzom kościołów oraz zabytkowym kamienicom dawna świetność.
Przemyśl jest nazywany stolicą dzwonów i fajek, a to z racji nadal przekazywanej z pokolenia na pokolenie przez miejscowych ludwisarzy i rzemieślników starej i szlachetnej sztuki odlewania dzwonów oraz wyrobu fajek. W zabytkowej Wieży Zegarowej czeka na turystów unikalna ekspozycja cennych dzwonów i fajek. W 2006 roku, niemal w centrum miasta, oddano do użytku stok narciarski. Przez cały rok można wjechać kolejką krzesełkową na górę Zniesienie, skąd roztacza się imponująca panorama miasta i jego okolic.
Przemyśl położony w miejscu, gdzie od setek lat wschód stykał się z zachodem, również obecnie jest dla milionów mieszkańców krajów Europy Wschodniej pierwszym miastem Unii Europejskiej.
