Inicjatorem powstania „Kozackich Mogił” była Poczajowska Ławra , czołowy rozsadnik na Wołyniu moskiewskiego prawosławia. Czyniła to oczywiście w porozumieniu z carem. Poprzez stworzenie kompleksu chciała ona, co jest swoistym paradoksem, przeciwdziałać tendencjom niepodległościowym ukraińskiego narodu, a zwłaszcza wykorzystywaniem do tego tradycji beresteckiej. Już w 1844 r. bitwą berestecką interesował się inicjator powstania „Bractwa Cyryla i Metodego”, pierwszej nowoczesnej organizacji politycznej, historyk Mykoła Kostomarow. Odwiedzał on pole bitwy i prowadził na nim badania.