(4)
Podziemna Trasa Turystyczna w Jarosławiu
https://www.biuletyn.agh.edu.pl/archiwum_bip/_2001/_87/08_87.html
O rozwoju miasta Jarosławia, które w roku 1375 uzyskało magdeburskie prawa miejskie, zadecydowało jego położenie na skrzyżowaniu wielkich szlaków handlowych i bliskość spławnej rzeki San, a także naturalna obronność wzgórza. W swej części miejskiej odznaczało się kierunkiem architektury o reprezentacyjnym i funkcjonalnym charakterze. Bowiem wykształcił się tu odrębny typ tzw. "kamienicy jarosławskiej", charakteryzujący się zamkniętym, krytym dziedzińcem wewnętrznym - wiatą, co przeważnie występowało w budynkach przy głównych pierzejach Rynku oraz przylegających doń większych ulic (ten typ kamienicy reprezentuje znakomicie "kamienica Rydzikowska", oznaczona nr 16).
Pierwsze kondygnacje piwnic tych kamienic, określano jako "sklepy spodnie", gdyż odpowiadały sklepom parteru. Drugie i trzecie kondygnacje podziemne stanowiące przeważnie ciąg korytarzy i komór sięgających niekiedy kilkunastu metrów (a nawet więcej) w głąb, nie miały zakreślonego planu i przez to nie zamykały się w granicach działki budowlanej, a także nie miały połączeń. W tylnym trakcie kamienic znajdowała się zawsze wielka izba, jako reprezentacyjne pomieszczenie mieszczańskiego domu. Zaś jego parter wykorzystywano na cele handlowe, a piętra mieściły izby mieszkalne.
Należy zauważyć, że kamienice uboższego mieszczaństwa charakteryzowały się znacznie mniejszym i skromniejszym programem wnętrz i nie posiadały wiaty. Nieodłącznym jednak elementem każdego domu mieszczańskiego była jego część podziemna, przeznaczona na składy towarów, a także dla chronienia się mieszkańców podczas najazdów i klęsk żywiPierwszy rozbiór Polski z 1772 r. i ustanowiona granica między Austrią a Rosją niedaleko Jarosławia (40 km) sprawiła, że miasto opuścili kupcy i likwidacji uległy aż 22 cechy rzemieślnicze. W wieku XIX Jarosław stał się "smutnym" miasteczkiem, któremu charakter nadawał liczny garnizon wojska. Nie odzyskał też dawnej świetności nawet po odzyskaniu niepodległości Polski w 1918 r. To stabilne życie Jarosławia przerwała II wojna światowa, a po jej zakończeniu wkraczający w obręb miasta przemysł oraz związane z tym ratownictwo budowlane wraz z renowacją miejskiej zabudowy. Łącznie z upadkiem gospodarczym miasta, znajdujące się pod nim liczne podziemia przestały być potrzebne - a nie zabezpieczone ulegały dewastacji - co z upływem czasu dało początek zagrożeń budowlanych dla jego Starówki.
Szczególnie od lat 60. XX wieku na wniosek Władz Miasta Jarosławia podjęte zostały ratunkowe działania wraz z opracowaniem programu ratunkowo - rewaloryzacyjnego przez Specjalistyczny Zespół Naukowy Wydziału Górniczego krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej (pierwszym jego kierownikiem i inicjatorem był prof. dr inż. Feliks Zalewski, zaś współpracownikiem, a z czasem kontynuatorem, jego wychowanek prof. dr inż. Zbigniew Strzelecki).
Od tego czasu (obok innych zagrożonych miast) jarosławska Starówka objęta została naukowym nadzorem autorskim odnośnie kompleksowego zabezpieczania zabytkowych dzielnic staromiejskich z zastosowaniem metod górniczych. Współdziałanie i konsultacje naukowe związane też z zostały z pracami projektowymi i wykonawczymi Podziemnej Trasy Turystycznej.
Zaznaczyć należy, że decyzje te poprzedziły występujące w miastach w sposób nękający już w latach 50., liczne awarie sieci wodociągowo - kanalizacyjnej, które powodowały niepożądane przenikanie wód w nierozpoznane pod zabytkowymi dzielnicami miast, podziemne wyrobiska. W następstwie tego, uległy uszkodzeniu głównie fundamenty, a w konsekwencji części naziemne całego zespołu budynków.
O fakcie, że powyższa problematyka stała się przedmiotem społecznego zainteresowania, coraz częściej świadczyły m.in. ukazujące się w prasie artykuły sygnalizujące potrzebę podejmowania działań ratowania oraz zabezpieczania miejskich dzielnic zabytkowych. Np. na temat Starówki Jarosławia można ilustracyjnie wymienić: "Nowe odkrycia w Jarosławiu" ("Nowiny Rzeszowskie" nr 104 z 3 maja 1963r.); "Jarosław udostępni turystom podziemne przejścia" (ťNowiny Rzeszowskieť nr 52 z 3 marca 1966r.); ŤGórnicy na odsiecz jarosławskiej starówceť (ťNowiny Rzeszowskieť nr 337 z 5 grudnia 1972r.). Artykuły powyższe wiązały się z zaistniałą sytuacją, gdy na jarosławskiej Starówce nagle i niemal jednocześnie zaczęły się walić budynki, zwłaszcza na ulicach Wąska 2, Rynek 9, Rynek 11, Rynek 12, Rynek 20, Przemyska 1 - i szereg innych.
W związku z tym podjęto intensywne działania dla opracowania szczegółowego programu ratowania Dzielnicy Staromiejskiej oraz pozyskania współpracy naukowców z Wydziału Górniczego AGH, a także ekipy wykonawczej speców-górników z przemysłu (Przedsiębiorstwa Robót Górniczych z Bytomia). Bowiem zaistniała sytuacja zmusiła do systematycznego podjęcia pełnej i wieloaspektowo zaplanowanej akcji ratunkowo - rewaloryzacyjnej. W Jarosławiu obowiązki inwestorskie przejął ówczesny Urząd Miejski, zaś metodę wraz z odpowiednimi kompleksowymi badaniami dla zabezpieczenia podziemi opracował i wdrożył Specjalistyczny Zespół Naukowy z AGH. Opracowana "Metoda Z-S" nazwa od pierwszych liter nazwisk profesorów AGH Zalewskiego i Strzeleckiego) jest nadal stosowana z uwzględnieniem aktualizacji wynikających z postępu i rozwoju naukowo - technicznego.
W najogólniejszym skrócie można stwierdzić, że "Metoda Z-S" umożliwia w sposób kompleksowy usuwanie przyczyn zagrożeń ze strony wyrobisk podziemnych, nieodpowiednich (uszkodzonych) fundamentów, sieci wodociągowo-kanalizacyjnej oraz porządkuje odwodnienie powierzchniowe i zapobiega awariom budowlanym (czy nawet katastrofom budowlanym).
W trakcie realizacji robót ratunkowo-zabezpieczających w podziemiach jarosławskiej Starówki, odkryte zostały i udostępnione bardzo interesujące pod względem architektoniczno-budowlanym oraz historycznym chodniki i komory. Wówczas Władze Miasta postanowiły utworzyć z nich przy współpracy ze Specjalistycznym Zespołem Naukowym AGH Podziemną Trasę Turystyczną i w ten sposób część zabytkowych podziemi zachować na wieczną pamiątkę. Pozostawiono więc wybrane odcinki podziemia, posiadające pierwotną obudowę z cegły łączonej zwykłą zaprawą lessową lub lessowo-wapienną. Długość udostępnionego ciągu PTT wyniosła początkowo150 m, przy różnicy poziomów 8,5 m od powierzchni terenu. Wykonano wszelkie niezbędne roboty budowlane, różnice poziomów połączono pochylniami, schodami prostymi i spiralami, a poszczególne komory podziemi zostały urozmaicone architektonicznie oblicowanym kamieniem i cegłą, wyposażone w ekspozycje historyczno - archeologiczne o charakterze wystawienniczym.
Uroczyste otwarcie Podziemnej Trasy Turystycznej w Jarosławiu nastąpiło 1 czerwca 1984 r., podczas którego pracownicy naukowi Specjalistycznego Zespołu Naukowego z AGH oraz zasłużeni górnicy z PRG - Bytom, zostali odznaczeni przyznanym im przez Władze Miasta odznaczeniem "Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego".
Natomiast społeczeństwo Miasta Jarosławia w hołdzie Naukowcowi AGH, który zapoczątkował dzieło ratowania Starego Miasta Jarosławia i wyrażając swą wdzięczność dla Akademii Górniczo-Hutniczej za udzieloną pomoc - nadało Podziemnej Trasie Turystycznej Imię Profesora AGH Feliksa Zalewskiego, wmurowując też odpowiednie Tablice Pamięci. Również Władze Miasta uhonorowały Profesora AGH Zbigniewa Strzeleckiego przez nadanie Jego Imienia jednej z ulic jarosławskiej Starówki.
Jeśli obecnie - po 45 latach prac naukowo-badawczych i ratunkowo-rewaloryzacyjnych można przyjąć, że największe zagrożenie Dzielnicy Staromiejskiej Jarosławia zostało zażegnane - to fakt ten przypisywany jest m.in. Specjalistycznemu Zespołowi Naukowemu Wydziału Górniczego AGH i górnikom Przedsiębiorstwa Robót Górniczych z Bytomia. Stał...
dodane na fotoforum:
