Deszno

DESZNO CMENTARZ ŁEMKOWSKI

Pierwsza pisana wzmianka o miejscowości pochodzi z 1389 r. Pierwotnie nazywane Desczno, następnie Desno a od 1515 r. Deszno.

Słownik geograficzny z końca XIX wieku podaje, że w 1552 r. było tutaj 16 gospodarstw, karczma z browarem oraz młyn o jednym kole. Przez wieki wieś zamieszkiwana była przez ludność mieszaną: północną część zamieszkiwali Polacy, a południową Łemkowie. W 1881 r. w Desznie mieszkało 370 osób, z czego 250 Rusinów i 120 Polaków.

W 1526 r. na terenie wsi wzmiankowana jest cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia Bogurodzicy. Mieściła się tu parafia obejmująca swym zasięgiem Wołtuszową, Bałuciankę, Posadę Górną i Wólkę. W latach 1934 -1938 w Rymanowie Zdroju znajdowała się siedziba Administracji Apostolskiej Łemkowszczyzny, cerkiew w Desznie pełniła wówczas funkcję świątyni katedralnej.

Po odkryciu źródeł mineralnych i powstaniu uzdrowiska mieszkańcy wsi pozyskali dodatkowe źródło dochodu, oferując uzdrowiskowym kuracjuszom kwatery mieszkalne i wyżywienie. W 1901 r. przebywał tutaj z rodziną Stanisław Wyspiański. Lokalni gospodarze świadczyli także usługi fiakierskie, wożąc furmankami na wycieczki krajoznawcze zdrojowych gości.

We wsi funkcjonował młyn wodny, tartak i folusz. Znaczna część mieszkańców zajmowała się tkactwem.

Pod koniec I wojny światowej część wsi została spalona przez wycofujące się wojska austriackie. Mieszkańców wsi nie oszczędziła również II wojna. Wielu zostało wywiezionych na roboty do Niemiec. Hitlerowcy zamordowali mieszkające tutaj trzy rodziny żydowskie i dwie rodziny Cyganów. We wrześniu 1944 r. w czasie działań frontowych zniszczeniu uległo około 70 domów.

Latem 1945 r. miejscowi Łemkowie zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów. W ramach akcji przesiedleńczej wywieziono ich na Ukrainę. Ponowne spalenie znacznej części wsi nastąpiło w nocy 6 stycznia 1946 r., kiedy sotnie UPA „Didyka” i „Chrina” podpaliły domy w polskiej części wsi..

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku uczestnicy obozów konserwatorskich „Nadsanie” wspierani przez Społeczną Komisję Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej remontowali cmentarze i krzyże przydrożne w Bieszczadach. Pomysłodawcą, kierownikiem i opiekunem tych działań był Stanisław Kryciński. Grupa ta przeprowadziła prace konserwatorskie również na cmentarzu w Desznie w lipcu 1996 r.

Stanisław Kryciński w artykule pt. „Renowacja cmentarzy w okolicach Rymanowa” zamieszczonym w III tomie Rocznika Rymanowa Zdroju, tak relacjonuje przebieg prac renowacyjnych: „W drugim tygodniu obozu zajęliśmy się cmentarzem w Desznie. Otacza go niski murek z łamanego kamienia. Zachowało się tu czternaście nagrobków – pięć z nich było wywróconych. Sześć nagrobków wykonana jest w całości z piaskowca. Mają formę krzyża osadzonego na cokole. Wszystkie krzyże wieńczące te nagrobki były połamane. Siedem nagrobków ma postać kamiennych cokołów dźwigających żeliwne krzyże – tylko dwa z nich się zachowały. W centrum cmentarza stoi spory, żelazny krzyż, zamocowany w betonowym bloku. Może to być nagrobek, ale równie dobrze może to być tzw. krzyż gromadzki ustawiany na środku cmentarza, a upamiętniający wszystkich tu pochowanych. Najciekawszym i najstarszym nagrobkiem jest realizacja w formie niewielkiego obelisku osadzonego na prostopadłościennym cokole. Jest to dość typowa, klasycystyczna forma spotykana na miejskich cmentarzach na przełomie XVIII i XIX w. Na wiejskich cmentarzach jest ona jednak dużą rzadkością. Nagrobek ma, trudno dziś czytelną, inskrypcję wykonaną łacińskimi literami. Wiadomo z niej, że pochowano tu w 1848 r. kobietę o nazwisku Maksymowicz. (…). Po części zrekonstruowany został również murek otaczający cmentarz, bowiem ułożyliśmy ponownie kamienie, które z niego spadły, a raczej zostały strącone”.

Dziś po łemkowskich mieszkańcach Deszna pozostały zabytkowe kapliczki, miejsce po cerkwi rozebranej w 1956 r. oraz stary opuszczony cmentarz. W miejscu gdzie w XIX wieku był młyn wodny – po którym zachowały się jeszcze nieliczne ślady – funkcjonuje od1981 r. rozlewnia wód mineralnych Uzdrowiska Rymanów Zdrój.

W roku 1996 r. Uchwałą Rady Gminy obszar wsi Deszno przyłączony został do sołectwa Rymanów Zdrój.
(NET)