Pułtusk

Dom Polonii - dawny zamek biskupów płockich
W połowie XI w. Bolesław Śmiały przekazał organizującemu się biskupstwu w Płocku kasztelanię pułtuską, brocką i święcką.
Pierwotnie istniał tu gród, którego wzniesienie jest datowane na XIII w. Gród spłonął dwukrotnie na przełomie XIII/XIV w. Zarys wałów grodu pokrywał się mniej więcej z obecnym zamkiem, a powierzchnia majdanu wynosiła około 3500 m2. W tym czasie był tu drewniany kasztel, a potem drewniany zamek wzniesiony na jego miejscu przez pierwszego ordynariusza diecezji płockiej Floriana Laskarego z Kościelca, przebywającego tu stale w latach 1318-1333.
Wzniesienie zamku murowanego możliwe było dopiero po unii polsko-litewskiej w Krewie w 1385 r., gdy Litwini przestali nękać Mazowsze swoimi najazdami. Wznoszenie murowanego zamku rozpoczął bp. Paweł Giżycki w XV w. Była to prostokątna, jednotraktowa późnogotycka budowla, której być może towarzyszyła wieża.
W pierwszej połowie XVI w. nastąpiła rozbudowa zamku przez bp. Erazma Ciołka, a potem bp. Rafała Leszczyńskiego, bp. Andrzeja Krzyckiego i bp. Piotra Myszkowskiego. W czasie budowy renesansowego zamku powstał tzw. Dom Duży, usytuowany w pobliżu bramy zamkowej w zachodniej części wzgórza. Do dekoracji zamku bp. Andrzej Krzycki ściągnął na Mazowsze architektów-rzeźbiarzy włoskich zatrudnionych poprzednio przy kaplicy zygmuntowskiej na Wawelu.
W 1530 roku założono tu pierwszą na Mazowszu drukarnię, a także odbywały się tu występy teatralne. Od 1566 r. istniała tu pierwsza scena publiczna, a występy oglądali Jan Kochanowski w 1568 r., czy Zygmunt III Waza w 1590 r.
W pierwszej połowie XVII w. nastąpiła dalsza rozbudowa zamku - bp. Marcin Szyszkowski wzmocnił zamkowe mury wielkimi skarpami. Następnie bp. Henryk Firlej dobudował most arkadowy i aby ochronić ogrody przed zniszczeniem i grabieżą otoczył je murem. W 1645 r. przebudowano bramę główną prowadzącą na dziedziniec
Zamek doznał poważnych zniszczeń w czasie potopu szwedzkiego. Odbudowę zamku w końcu XVII i w wieku XVIII prowadzili bracia Załuscy: Andrzej Chryzostom, potem Ludwik Bartłomiej i Andrzej Stanisław Kostka Załuski. Obiekt uzyskał barokowy wystrój i stanowił rezydencję biskupią aż do utraty niepodległości przez Polskę. Strategiczne położenie zamku dało znów dać o sobie w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej, a potem w czasie wojen napoleońskich.
W latach 1817-1839 bp. Adam Michał Prażmowski odnowił i przyozdobił zamek po zniszczeniach wojennych. Ostatnim biskupem tu rezydującym był Franciszek Pawłowski, ale pożar w 1841 r. znacznie zniszczył zamek. Część pomieszczeń zamkowych została wynajęta na archiwa i sądy. W czasie Powstania Styczniowego zamek obsadzili Rosjanie i nie wrócił już do biskupów. W 1866 r. nastąpiła konfiskata majątków kościelnych..
Zamek wielokrotnie zmieniał swoje przeznaczenie by w 1939 r. stać się częścią Rzeszy z własnym starostą, a część pokoi zajmowali oficerowie niemieccy w czasie urlopu. Dla nich to dobudowano drugą kondygnację skrzydła wschodniego. Próba podpalenia i wysadzenia zamku w 1945 r. nie powiodła się i pożar ugaszono. Po wojnie zamek mieścił biura władz powiatowych, a potem Narodowego Banku Polskiego. 23.07.1974 r. zamek został przeznaczony na Dom Polonii i odbudowa zamku trwała 15 lat.