(2)
Kościół z Bączala Dolnego – były kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Mikołaja wybudowany w 1667 roku[1] w Bączalu Dolnym z fundacji ówczesnego właściciela Bączala i okolicznych ziem, Jana Łętowskiego wraz z XIV-wieczną kryptą[2]. Niektóre źródła wskazują że od końca XVIII wieku do połowy XIX wieku kościół oraz siedziba parafii położone były na terenie należącym do Bączala Górnego[3]. Obecnie jako zabytek wysokiej klasy znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku[4]. Z kościołem mocno związany był Stanisław Kołodziej - sługa Boży Kościoła katolickiego, męczennik.
Kościół z Bączala Dolnego stanowi typowy przykład małopolskiego kościoła drewnianego.
Były kościół z Bączala Dolnego jest dużą, orientowaną, drewnianą świątynią wzniesioną w tradycji gotyckiej z bali jodłowych ciosanych toporem, na kamiennej podmurówce, o charakterze obronnym (długość od wejścia do tylnej ściany prezbiterium wynosi 20 metrów, a szerokość nawy 10 metrów). Posiada trójdzielną sylwetkę, zamknięte trójbocznie prezbiterium i nawę w konstrukcji zrębowej, zakrystię o wymiarach 5 metrów na 3 metry i skarbczyk oraz przyległą wieżę w konstrukcji słupowo-ramowej, ściany wzmocnione lisicami i dach jednokalenicowy, nad wieżą - namiotowy. Otoczony podcieniami. Oświetlenie wnętrza budowli zapewnia ciąg pięciu okien tylko w południowej ścianie korpusu. Uroku dodają jej podbite gontem dachy i ściany, z wieżyczką na sygnaturkę, również w całości pokryta gontem. Poddany został restauracji w 1865 oraz w 1974 roku. Aktualnie świątynia ta znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego[5] w Sanoku. Kościół jest jednym z najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej południowo-wschodniej Polski.
We wnętrzu gotycko - barokowego wystroju świątyni na uwagę zasługują:
barokowy ołtarz główny z obrazem św. Walentego[6] oraz płaskorzeźba antepedium mensy ołtarzowej ukazująca Matkę Bożą która ofiaruje szkaplerz św. Karmelitance i św. Szymonowi Stockowi, z XVII w.
późnogotycka belka tęczowa z rzeźbami Maryi i św. Jana z XVI wieku, na której widnieje napis w języku łacińskim "Attendite et videte si est Dolor", który w tłumaczeniu brzmi: "Przez krzyż i mękę Twoją",
barokowe ołtarze boczne,
krzyż z końca XVI wieku lub z pierwszej połowy XVII wieku z bezwłosym Chrystusem[7],
późnorenesansowa ambona z XVII wieku, ozdobiona malowidłami z tego samego okresu wraz z późnobarokowym baldachimem zwieńczonym latarnią,
późnogotycka figura Chrystusa Zmartwychwstałego ustawiona na rokokowej konsoli,
późnogotyckie portale oraz okucia drzwi wejścia do zakrystii oraz wejścia południowego nawy,
późnogotycka chrzcielnica ozdobiona w lilie heraldyczne,
obrazy tablicowe: Cierniem Koronowanie z poł. XVI wieku, oraz trzy obrazy z XVII wieku: obraz św. Anny Samotrzeć, św. Antoniego Padewskiego z Dzieciątkiem o wybitnym wydźwięku ikonografii i Ukrzyżowanie opatrzone herbem fundatora - Odrowąż,
w kruchcie kamienna kropielnica z XVIII wieku,
bogato rzeźbione ławki,
aparaty liturgiczne: umbraculum[8] czyli ozdobna zasłona przysłaniająca monstrancje w czasie nabożeństwa,
ślady pierwotnej polichromii z XVII wieku,
relikwie: Symplicjusza i Walerego wkomponowane w architektoniczną obudowę ołtarza głównego oraz Wiktoryna w relikwiarzu ustawionym na ołtarzu Przemienienia Pańskiego,
zabytkowe rzeźbione organy z poł. XVII wieku[9] o prospekcie barokowym, który zdobi złocony ornament podtrzymywany przez parę herm, znajdują się na emporze wspartej drewnianymi filarami,
w nawie bruk kamienny[10].
Świątynia znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego - Trasa nr II, jako jeden z głównych eksponatów MBL w Sanoku. (Wikipedia)
