(0)
Katedra ( dawniej Kolegiata ) p.w. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła jest jedną z najwspanialszych świątyń w polskiej architekturze nowożytnej, zabytkiem o najwyższej wartości historycznej i artystycznej. Ufundowana została przez założyciela miasta, kanclerza Jana Zamoyskiego i wzniesiona niemal całkowicie wg proj. i pod nadzorem jego nadwornego architekta Bernarda Moranda w 1587 - 98. Prace we wnętrzu nie zostały jednak ukończone przed śmiercią architekta ( 1600 ) i fundatora ( 1605 ). Dekoracje sklepień, naw i kaplic zrealizowano dopiero za Tomasza Zamoyskiego, w 1618-30. Konstrukcja architektoniczna świątyni została zachowana do dziś z pewnymi zmianami dokonanymi podczas przebudowy w 1824 - 26 przeprowadzonej przez Korpus Inżynierów Wojskowych pod dowództwem gen. Mallet -Malletskiego. Zmieniono wówczas elewacje i obniżono szczyty oraz usunięto napisy i herby Zamoyskich jak również wiele cennych zabytków z wyposażenia wnętrza; odbyło się to na wyraźne polecenie brata cara wielkiego księcia Konstantego, komendanta Wojsk Polskich, któremu chodziło o zatarcie wotywno - zwycięskiego charakteru świątyni ufundowanej przez polskiego hetmana. W czasie renowacji kolegiaty w 1951 odkryto spod tynków na elewacjach bocznych część pierwotnego detalu kamiennego. W 1989 - 91 został zrekonstruowany szczyt fasady wg projektu arch. Tadeusza Michalaka.
Stosownie do rangi czołowej katolickiej świątyni w państwie zamoyskim program jej architektury został pomyślany jako niezwykle okazały, niejako katedralny. Liczne kaplice miały odpowiadać liczbie kanoników, którzy byli jednocześnie profesorami Akademii Zamojskiej.
Zarówno kolegiata, jak i Akademia miały wyznaczoną określoną rolę w walce z innowierstwem, zwłaszcza ze schizmą kościoła prawosławnego ( tu w 1720 odbył się synod zamojski ).W kolegiacie miały miejsce uroczystości "koronacyjne" kolejnych ordynatów, a więc uroczysta przysięga na wierność statutowi ordynacji, składana na ręce infułata w stroju pontyfikalnym. Świątynia stała się też mauzoleum dynastii ordynatów Zamoyskich. Jednym słowem pełniła taką funkcję w "państwie zamojskim" jak katedra wawelska w państwie polskim. Zresztą w XVII w. planowano przeniesienie stolicy biskupstwa chełmskiego do Zamościa i podniesienie kolegiaty do godności katedry. Stało się to dopiero w 1992 r w związku z utworzeniem diecezji zamojsko-lubaczowskiej.
Katedra ma bryłę dosyć przysadzistą, złożoną z kwadratowego trójnawowego korpusu bazylikowego z kaplicami i niewielkiej części prezbiterialnej. Wyjątkowy w polskiej architekturze plan świątyni nawiązywał do kościołów włoskich z XV i XVI w. Proporcje ( dł. 45 1, szer. 30 m ), o prostych stosunkach liczbowych 3 : 2, powtarzały proporcje całego miasta; świątynia była jego piętnastokrotnym pomniejszeniem. W obydwu wypadkach posłużono się jednakową jednostką mierniczą, dla tego też kościół stanowił harmonijnie współbrzmiący element całej kompozycji miasta. Elewacje zewnętrzne, niegdyś bardziej bogate, urozmaicają arkadowe podziały z doryckimi pilastrami. We fryzie belkowania widoczne są ślady po skutych w XIX w. dekoracyjnych motywach doryckich tryglifów i metop. Na gzymsach można dostrzec wyryte litery będące nie tylko znakami montażowymi, ale mające ciekawe znaczenie symboliczne. Każde z 23 przęseł otrzymało oznaczenie jedną z liter alfabetu a wszystkie przęsła opasały całą kolegiatę pełnym alfabetem łacińskim od A do Z, począwszy od pn. - zach. narożnika "węgielnego". W ten sposób nawiązano do symbolicznego znaczenia greckich liter Alfy i Omegi symbolu Chrystusa Mistycznego, utożsamianego z Kościołem.
dodane na fotoforum:
