(0)
Świętokrzyska Baba Jaga. W kręgu wierzeń i tradycji.
Utrwalony w legendach i podaniach wizerunek świętokrzyskiej Baby Jag sięga głębokiej tradycji europejskiej. Jej pierwowzór pochodzi z przeniesionych na ziemie polskie w średniowieczu wyobrażeń z kręgu wierzeń antycznych, grecko - rzymsko - celtyckich oraz germańskich. Właśnie tam swoje korzenie ma wiara w latające w powietrzu czarownice.
Wyobrażenia te wywodzi się z kompleksu wierzeniowego złożonego z germańskich i nordyckich mitów o tzw. „dzikich łowach", o Holdzie lub Perhcie, bóstw personifikacji dobrobytu i przeznaczenia, z grecko - rzymskich wyobrażeń o Dianie, bogini ludzkiego losu i szczęścia, z chrześcijańskiej Herodiady, z wyobrażeń o bałtyckich wilkołakach i z euroazjatyckiego szamanizmu oraz ze staroceltyckich kultów nocnych, dobrotliwych żeńskich bóstw chtonicznych: Epony, Hery i matron a ponadto z dawnych legend o nocnych szkodliwych istotach demonicznych podobnych strzygom. Relikty wierzeń w tę istoty z pogranicza świata zmarłych i żywych, stopione w jeden mitologem, stały się pierwowzorem późniejszych wyobrażeń o latających czarownicach i sabatach.
Pierwotnie czarownice ukazywano jako kobiety latające na zwierzętach, niekiedy na żerdzi z płotu, którą dopiero później zastąpiła miotła. Staro-germańskie słowo „hagazussa" - najstarsza forma nazwy „czarownica" oznacza ,,starą kobietę latającą na żerdzi z płotu". W dawnych wierzeniach miotle używanej do domowych porządków, przypisywano magiczną symbolikę o właściwościach oczyszczających i wypędzających. Z magicznymi przymiotami utożsamiano również gatunki drzew, z których wykonywano miotły, a mianowicie rózgi brzozowe, bukowe lub jodłowe, symbolizujące drzewo życia, płodność i odradzającą się przyrodę.
Słowo „Baba" oznacza starą kobietę; ”Jaga" - jędzę, wiedźmę, czyli kobietę złą, niebezpieczną. Powierzchowność jej była odrażająca, ponieważ czarownica była ucieleśnieniem zła, kontaktów z diabłem i szkodliwej magii, a więc zaprzeczeniem dobra i piękna. Już w późnym średniowieczu zaczynają się pojawiać oskarżenia wielu kobiet o udział w takich praktykach, procesy o czary i polowania na czarownice, które trwały jeszcze przez kilka kolejnych stuleci.
W łysogórskiej tradycji ludowej postać Baby Jagi zaczęła kształtować się pod wpływem legend o domniemanej pogańskiej przeszłości Łyśca, od XV/XVI w. nazywanego Łysą Górą. Punktem zwrotnym był tu wątek oparty na niepewnej wzmiance kroniki łysogórskiego opactwa benedyktyńskiego. „Powieść rzeczy istey" z l poł. XVI w. o czczonych tam jakoby dawniej tajemniczych bóstwach Lada, Boda, i Leli. Niemało do takich wyobrażeń przyczyniły się również póznonowożytne podania o sabatach na „łysych górach". Tzw. „łyse góry", których w świecie nie brakuje, miały bowiem swoją oddzielną mitologię, jako miejsca spotkań złych mocy Gołoborze, łyse polany, a więc niezwykłe warunki naturalne świętokrzyskiego Łyśca ułatwiały zapewne taką mitologizację. Najwcześniejsze średniowieczne świadectwa pisane na ten temat są jednaka mniej klarowne Jedynie wał kamienny do dziś otaczający szczyt Łyśca może być siadem, dawnego kultowego charakteru góry.
Niezwykła popularność ”Powieści rzeczy istey" w poźniejszych czasach. z początkiem XX w. sprzedawanej w formie broszur na miejscowych jarmarkach, stała się więc zarzewiem miejscowej tradycji o związkach Łyśca z dawnymi kultami a ostatecznie z czarownicami, Z czasem bowiem przypisano Łyscowi rolę miejsca sabatów czarownic. Mit ten powtarzany w legendach i opowieściach utrwalił ostatecznie już w nowszych czasach na gruncie lokalnym świętokrzyski ruch krajoznawczy. Wówczas właśnie postać Baby Jagi ubrano w ludowy strój regionalny z charakterystyczną pasiastą zapaską. Podania o świętokrzyskiej czarownicy przetrwały do dziś i nadal żywe są w okolicznych legendach i w folklorze. Wizerunek jej stał się zaś nieodłącznym i wciąż intrygującym symbolem regionu, który aktualnie przeżywa prawdziwą eksplozję popularności.
dr Krzysztof Bracha
dodane na fotoforum:
