(5)
Pałac Wysocki juz w XVII wieku był ulubionym miejscem pobytu królowej Marii Kazimiery „Marysieńki”, żony Jana III Sobieskiego. Pałac wraz z dobrami otrzymała „Marysieńka” po swoim pierwszym mężu Janie Zamoyskim. Pałac był wówczas parterowym drewnianym budynkiem o kilku zaledwie pokojach ozdobionych pięknymi malowanymi kasetonami. Po śmierci króla, kiedy opuściwszy na zawsze Polskę osiedliła się w Rzymie, nadal w jej posiadaniu były dobra klucza Wysockiego. Dopiero w kilka lat później brak pieniędzy zmusił ją do sprzedania swoich dóbr Wysockich królowi francuskiemu Ludwikowi XIV. Ludwik XIV kupił Wysock nie dla siebie, ale dla Rakoczego księcia węgierskiego, który stanowił kartę przetargową w rozgrywkach politycznych z Austrią.
Księżna Elżbieta z Lubomirskich, która poślubiła Adama Sieniawskiego, kasztelana krakowskiego nabyła Wysock w wyniku rozliczeń z Rakoczym w 1710r. Elżbieta Sieniawska to jedna z najbogatszych kobiet ówczesnej Rzeczpospolitej, która realizując zamysł tworzenia wielu okazałych rezydencji (m.in. Wilanów, Sieniawa) nie zapomina również o Wysocku. Początkowo budową nowego murowanego pałacu zajmuje się architekt Giowanii Spazio, a następnie całość prac przejmuje architekt S.A. Mayer, który kontynuuje dzieło budowy po śmierci Elżbiety na polecenie jej córki Zofii Denhoffowej. Budowę nowego pałacu zakończono w latach 1733-1734. W tym czasie klucz Wysocki, składający się z wielu folwarków, przechodzi do rodziny Czartoryskich poprzez powtórne małżeństwo Zofii z Augustem Aleksandrem Czartoryskim w 1731r.
W posiadaniu tej wybitnej Familii, Wysock jest przez długie lata. Adam Kazimierz Czartoryski w 1788r. ofiaruje w posagu dobra Wysockie swojej córce Marii, która zawiera małżeństwo z Ludwikiem Wirtemberskim. Księżna Maria przebywa w Wysocku w latach 30-tych XIX w i zamieszkała tam ze swoją matką Izabelą z Flemingów Czartoryską. Mebluje pałac i prawdopodobnie dokonuje przeróbek jego wnętrza. Tworzy kaplicę pałacową. Księżna Maria po śmierci matki Izabeli Czartoryskiej nie pozostaje długo w pałacu i w latach czterdziestych XIX wieku na skutek trudności finansowych sprzedaje go swojej siostrze Zofii za 20 tys. zł polskich, która w tym czasie jest żoną Stanisława Kostki Zamoyskiego. W ten sposób ośrodek rozległych niegdyś dóbr wrócił do dawnych właścicieli.
Zofia Zamoyska zapisem testamentowym przekazuje klucz Wysocki swemu piątemu synowi hrabiemu Zdzisławowi Zamoyskiemu (1810-1855). Stefan Zamoyski (1837-1899), syn Zdzisława w 1875r. gruntownie przebudowuje pałac. Dobudowuje piętro, a całość wieńczy stromymi dachami mansardowymi. Na osi elewacji frontowej powstaje taras wsparty na czterech filarach, a przy ścianie wschodniej kryta weranda. Po tych architektonicznych zmianach pałac uzyskał wygląd reprezentacyjnej rezydencji magnackiej, a napis na elewacji południowej pałacu potwierdza te zmiany napisem w języku łacińskim: „Renovata A.D. MDCCCLXXV”.
Tragiczny okres dla pałacu rozpoczyna się w roku 1915, gdy został obrabowany przez żołnierzy rosyjskich, a następnie spalony. Oprócz zabytkowych mebli przepadło wówczas wiele dzieł sztuki, w tym popiersie marmurowe Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej dłuta Canovy, portret tejże pędzla Grenze`a, mały zbiór wczesnego włoskiego malarstwa i biblioteka.
Zamoyscy opuszczają Wysock, a w razie potrzeby zamieszkują położoną po lewej stronie gazonu oficynę. Pałac odbudowano stopniowo i dopiero w 1939r. ukończono budowę. Wysock zamieszkują potomkowie Zofii Zamojskiej tj. hrabia Zygmunt żonaty z Wandą Badeni, a ostatnim właścicielem Wysocka jest bratanek Zygmunta- Stefan żonaty z Elżbietą Czartoryską.
W czasie drugiej wojny światowej pałac zostaje ponownie zniszczony i spalony. Po jej zakończeniu pałac i oficyna oraz majątek ziemski w ilości ok. 12 tys. ha zostaje znacjonalizowany i dostaje się w gestię miejscowego PGR-u. Niestety nowy gospodarz nie ma pieniędzy ani ochoty inwestować w „pańską posiadłość”. Szczęściem pod koniec lat pięćdziesiątych władze wojewódzkie w Rzeszowie podjęły decyzję o odbudowaniu zrujnowanego pałacu i przeznaczenie go na Dom Pomocy Społecznej. Odbudowę wykonano w latach 1957-1961.
Ciekawą pamiątką dawnych czasów jest również zabytkowy park. Według tradycji, przy pomocy jeńców tureckich, królowa Marysieńka urządziła w Wysocku pierwszy ogród. Księżna Maria Czartoryska rozszerzyła i upiększyła założony przez królową park. Jan Ursyn Niemcewicz, który odwiedził Wysock w 1820r. pisze, że miejscowość ta słynęła z pięknych ogrodów w guście francuskim. Podziwiał długie szpalery drzew, piramidy ze świerków i cedrów, szpalery dębów sadzonych przez króla Jana, oranżerie z mnóstwem kwiatów.
Po osiedleniu się w Wysocku Zamoyskich dawny ogród francuski zmieniano stopniowo na park krajobrazowy w stylu angielskim. Resztki dawnego założenia ogrodu zachowały się jedynie po tylnej stronie pałacu. W pobliżu obu narożników tylnej elewacji pałacu zaczynały się dwie aleje grabowe, z których lewa nosiła miano „wesołej” a prawa „smutnej”. Trzecia aleja wysadzona lipami zaczynała się w pobliżu „kopca Turka”. Pomiędzy alejami rozciągały się polany, na których samotnie lub grupami rosły stare lipy, wiązy, dęby. W różnych punktach ogrodu były też rozsiane liczne pomniki z doby romantyzmu. Duży obelisk poświęcony pamięci króla Jana III Sobieskiego miał napis:
Cieniste kasztany, lipy wyniosłe
osobliwe wytrwałe dęby,
ręką Sobieskiego
na jego zwycięstwo sadzone
czasy rycerskie i szczęśliwe chwile Polski
przypominają
1833
W innym miejscu jest duży głaz, na którym widnieje napis:
Kochał cień Twoich drzew
Krasę Twego kwiecia
Śpiew Twoich ptaków
Myślą czujną- pracą własną Cię zdobił
Strzeż wiecznie sędziwy ogrodzie pamięć
Zygmunta Zamoyskiego
1875-1931
Nad sadzawką powstałą w pobliżu rzeki stały romantyczne ruiny, a na specjalnym cmentarzysku pochowane zostały pieski „Biduś” i „Malik”, księżnej Izabeli Czartoryskiej i księżnej Marii Wirtemberskiej.
Według stanu z 1939r. do pałacu Wysockiego wiodła aleja długości ponad półtora kilometra, wysadzona czterema rzędami lip. U jej wylotu stała brama wjazdowa, za którą rozpościerał się okrągły gazon. Po prawej stronie gazonu wznosił się tzw. „Kopiec Turka”, w którym według tradycji pochowany miał być wierny sługa królowej Marysieńki, jeniec turecki. Po lewej stronie znajdowała się oficyna, a obok niej lamus oraz drewutnia datowane na przełom XVII i XVIII wieku. Po tej samej stronie stała kuźnia pochodząca z XVII wieku.
Po II wojnie światowej pałac został odbudowany, natomiast park wymaga uporządkowania i poważnych prac konserwacyjnych. Niestety ani wojewoda rzeszowski, ani starostwo powiatowe w Jarosławiu nie przeznaczają środków finansowych na renowację parku Wysockiego. Silne wiatry i burze powalają stare drzewa, których nikt nie chce konserwować i zabezpieczyć przed procesami próchnicznymi.
Należy jeszcze dodać, że w pobliskich Laszkach w tamtejszym kościele fundacji Zamoyskich znajduje się grobowiec rodzinny Wysockiej linii Zamoyskich. Spoczywa tam dziewięciu przedstawicieli tego wybitnego rodu.
Dom Pomocy społecznej w Wysocku w gminie Laszki (woj. Podkarpackie) istnieje od 1961r. Zlokalizowany jest na wsi, 14 km od powiatowego miasta Jarosław. Jest to dawny zabytkowy pałac usytuowany w starym parku. Przeznaczony jest dla 96 osób. Ludzi starych, przewlekle chorych, inwalidów.
źródło: https://www.apolog.098.pl/moszczany-krotka-historia/
