B I A Ł Y S T O K

BIAŁYSTOK



Synagoga, ul. Piękna 3
Wzniesiona na miejscu poprzedniej drewnianej z 1820 roku rozebranej przed 1890 rokiem. Wybudowana w 1893 roku. Budynek ma układ nieregularny, sala główna na planie zbliżonym do kwadratu. Zachowały się dwie żeliwne kolumny podtrzymujące galerię. Po wojnie przebudowana - obecnie mieści Dom Kultury i inne instytucje.

Synagoga, ul. Branickiego 3
Zbudowana w 1902 roku w pobliżu pałacu Branickich, z dala od dzielnic żydowskich. Synagoga zwana Bejt Szmuel, na cześć Samuela Mohilewera (zm. 1898), jednego z najbardziej znanych rabinów białostockich, wybitnego propagatora syjonizmu. Synagoga zaliczana do tzw. postępowych. Spalona w czasie II wojny. Po wojnie przebudowana na kino, później na salę sportową. Pozbawiona wystroju, jedynie od podwórza zachowane półkoliście zamknięte okna i na osi elewacji apsyda na aron ha - kodesz (szafa, w której przechowywane były zwoje Tory).

Synagoga, ul. Waryńskiego 24a
Dawny tzw. Cytron Bejt Midrasz - wzniesiony przez rodzinę Cytronów; oddany do użytku tuż przed wybuchem wojny; pełnił funkcję synagogi w getcie białostockim i po wojnie do lat 60. Drewniany kasetonowy strop sali, z polichromiami na obrzeżach, został zniszczony w 1979 roku. Obecnie mieści się tu galeria sztuki.

*
Do 1939 roku funkcjonowało tu około 100 synagog (domów modlitwy). W okolicy ul. Suraskiej znajdowała się najstarsza synagoga z 1711 roku. Obok niej w 1764 przy ul. Bóżniczej wzniesiono synagogę zwaną później Starą wzorowaną na tykocińskiej. Na jej miejscu w 1913 roku powstała nowa, zwana Wielką (spalili ją hitlerowcy 27.06.1941 roku, wraz z zamkniętym w niej tysiącem Żydów). Przy ul. Kupieckiej w 1834 powstała tu synagoga zwana Chorszul (żyd. synagoga chóralna), zniszczona w 1943. Wzniesioną w 1861 synagogę zwaną Pułkową hitlerowcy wysadzili w powietrze w 1941 wraz z zabarykadowanymi w jej wnętrzu żołnierzami radzieckimi. W 1878 naliczono tu oprócz synagog 16 żydowskich domów modlitwy i szkół; według Samuela Herszberga, w 1939 funkcjonowało 59 bóżnic cechowych i brackich, według innych źródeł nawet około 100.

Cmentarz, ul. Wschodnia
Założony w 1890 roku, powierzchnia 12,5 ha., zachowało się około 6 tys. nagrobków, ogrodzony murem z cegły. Na cmentarzu znajduje się pomnik pogromu dokonanego przez Rosjan w 1906 roku.

Cmentarz, ul. Bema
Założony w 1830 roku na skutek epidemii cholery. Zmarłych chowano w zbiorowych mogiłach. Zamknięty w 1892 roku, zniszczony, brak śladu. Na terenie cmentarza funkcjonowało targowisko. Obecnie część cmentarza znajduje się pod budynkiem ZUS wzniesionym w ostatnich latach, reszta służy jako parking (w części utwardzony).

Cmentarz, ul. Kalinowskiego (Sosnowa)
Stary rabinacki cmentarz, zniszczony całkowicie, zachowany tylko jeden nagrobek - obecnie park.

Cmentarz, ul. Żabia
Jedyny w okupowanej Europie założony na terenie getta. Funkcjonował od 1.08.1941 do dnia zamknięcia getta przez Niemców. Zbiorowe mogiły przeszło 900 Żydów wymordowanych przez Niemców podczas częściowej likwidacji getta w 1943 roku. Większość nagrobków była anonimowa. Wykonane jako niewielkie i prymitywne, głównie ziemne, obłożone darnią lub ramą, najczęściej z czterech desek. Na frontonie mogił były wkopane deski, bardzo często z półkolistym zwieńczeniem, jak u normalnych macew. Po wojnie wystawiono obelisk z tablicą pamiątkową, mauzoleum poświęcone bojownikom getta oraz nagrobki m.in. ku pamięci żydowskich harcerzy. W 1971 roku cmentarz został zlikwidowany. Pomniki i mur rozebrano, ciała ekshumowano i pochowano w zbiorowej mogile, na której postawiono skromny obelisk. W 50 rocznicę wybuchu powstania w getcie białostockim powrócił na cmentarz odrestaurowany czterometrowy obelisk.

Szkoła żydowska ul. Marchlewskiego l (?)
Zbudowana w 1905 roku, brak dokładniejszych danych o nazwie i charakterze szkoły, obecnie w budynku tym mieści się filia Uniwersytetu Warszawskiego.

Tablica pamiątkowa, ul. Malmeda 10
W miejscu, gdzie w dniu 8 lutego 1943 roku podczas wywożenia Żydów do obozu zagłady Jicchok Malmed dokonał zamachu na gestapowca. Został on schwytany i publicznie powieszony. Po wojnie ulicy tej nadano imię Malmeda.

* * *

dodane na fotoforum:

• Białystok
• Cmentarze